Otagowano: senior

Senior i Psychologia: Preferowane style życia seniorów

Reorientacja życia, która jest konieczna w chwili dezaktywizacji, stanowi jeden z najpoważniejszych stresorów w życiu danej jednostki (Holmes, Rahe, 1967; Ratajczak, 1996). Na liście 43 wydarzeń z życia, które wywołują największy stres – przejście na emeryturę znajduje się na pozycji 10 osiągając aż 45 punktów w 100 stopniowej skali. Wyżej na tej liście znajdują się min: śmierć bliskiej osoby, albo rozwód czy też poważna choroba. Na niższych pozycjach można zauważyć; obciążenia finansowe, które wynikają z zaciągniętych kredytów, przyjście na świat nowego członka rodziny i ciąża. Siła poszczególnych zdarzeń, które są analizowane w ujęciu stresorów potwierdza duże znaczenie emerytury jako stresogennego czynnika.

Senior i Psychologia: Preferowane style życia seniorów aktywnych i nieaktywnych zawodowo

Aktywność zawodowa odgrywa jedną z ważniejszych ról jeśli chodzi o nawiązywanie i utrzymywanie interakcji społecznych (The future of retirement, 2006). Respondenci, gdy zostali zapytani o główne czynniki, które motywują do kontynuacji pracy w wieku poprodukcyjnym wymieniali: kwestie finansowe (ok. 25% respondentów) oraz wartościowe, znaczące zajęcie (ok. 22%), a także utrzymanie aktywności fizycznej (ok. 21%) i po ok. 13% odpowiedzi , które wskazują na kontakt z innymi i stymulację umysłową.

Aktywność, niezależnie od jej formy, nabiera wyjątkowego znaczenia w wieku senioralnym. Przez całe życie, czy to w okresie szkolnym, czy pracy zawodowej nasze działania, mając swój określony cel i reguły, pozwalają na gromadzenie doświadczeń, wiedzy ale przede wszystkim są źródłem kontaktów społecznych, z których rodzą się przyjaźnie, a nierzadko poważniejsze relacje emocjonalne. W okresie senioralnym możliwość „wyjścia do ludzi” jest jednym z ważniejszych czynników wpływających na poczucie jakości życia i samozadowolenia. Tym samym aktywny senior to reguły szczęśliwy senior. Warto przy zaznaczyć, że aktywność osób starszych można podzielić na trzy typy (Kijak, Szarota, 2014):

formalną – sprowadza się do działalności w organizacjach społecznych, politycznych,
nieformalną – to kontakty z rodziną i bliskimi oraz działania na rzecz małej wspólnoty np. sąsiedzkiej czy osiedlowej,
samotniczą – czytanie, oglądanie telewizji czy pielęgnowanie roślin balkonowych.

Wpływ na formę aktywności oraz sam fakt jej podejmowania ma bardzo wiele różnorodnych czynników. Niemniej jednak można jasno wskazać część z nich, jako wspólne dla całej grupy seniorów. Determinantami aktywności seniorów będą zatem:

wykształcenie – nie zawsze lecz często wyższe wykształcenie oznacza szersze pola aktywności seniora,
wpływ otoczenia – osoby mieszkające na wsi mają mniej możliwości do aktywnego spędzania czasu niż te, które mieszkają w dużych ośrodkach miejskich,
najbliżsi – obok środowiska także rodzina wpływa na to jaką postawę wobec aktywności przybiera senior,
warunki bytowe i zdrowotne.

Osoby w wieku senioralnym swoją aktywność mogą ogniskować wokół bardzo wielu dziedzin, jednak jak wynika z obserwacji w Polsce osoby w wieku bardzo dojrzałym najczęściej realizują się poprzez:

aktywność rodzinną – opieka na wnukami lub osobami wymagającymi stałej opieki;
aktywność kulturalną – w jej ramach można mówić zarówno o wizycie w filharmonii, jak i oglądanie telewizji;
aktywność zawodową – niestety w Polsce wciąż jeszcze wiele osób po przejściu na emeryturę nie decyduje się na pracę choćby na częściowym etacie;
aktywność społeczną – sprowadza się do uczestnictwa w różnych formach działalności w organizacjach i fundacjach;
aktywność religijną- najbardziej rozpowszechniona w naszym kraju;
aktywność sportową- jest ograniczona ze względu na możliwości zdrowotne samych seniorów.

Indywidualne podejście do starości jest wynikiem bardzo wielu czynników, spośród których tylko część jest zależna od nas samych. Wieloletnie doświadczenia, charakter czy usposobienie do otoczenia często jednak determinują akceptację własnej starości bardziej niż sytuacja zdrowotna czy materialna. Jednocześnie warto zaznaczyć, że stopień zrozumienia własnych ułomności wynikających z procesów starzenia determinuje między innymi aktywny udział w życiu zawodowym i społecznym.

Wszystkie osoby w starszym wieku, powinny mieć możliwość wyboru oraz wpływu na swój styl życia. Seniorzy mogą być czynni w wielu różnych dziedzinach życia, gdy działają w stowarzyszeniach, albo gdy pełnią wolontariat, lub studiują na uniwersytetach trzeciego wieku, czy też realizują swoje zainteresowania i hobby, albo uprawiają działkę, udzielają się w społecznym, religijnym i politycznym życiu.

Dla osób, które najwyżej ceniły pracę zarobkową stanie się ona priorytetem
w kształtowaniu się satysfakcjonującego życia na późniejszym etapie. Jeśli najwięcej satysfakcji seniorzy czerpali z aktywności pozazawodowej albo pozazarobkowej, tak też będzie w ich przyszłości.

Psychologia

Senior i Psychologia: Polacy i emerytura – dane demograficzne

Zmiany demograficzne zachodzące w naszym społeczeństwie przybierają coraz bardziej dynamiczny charakter. Skutkiem tego modyfikacji ulegają także procesy ekonomiczne związane z rynkiem pracy. Wydłużająca się średnia życia powoduje, że rozciągnięciu ulega faktyczny okres, w którym możliwa jest aktywność zawodowa. Jednocześnie w ślad za tym nie zawsze idzie formalna granica przejścia na emeryturę.

Senior i Psychologia: Polacy i emerytura – dane demograficzne

Przez aktywność zawodową należy rozumieć nie tylko wykonywanie pracy ale także gotowość do jej podjęcia. Oczywiście w obu przypadkach mowa jest o zajęciu zarobkowym (Kotlorz, 2007).

Na podstawie raportu opublikowanego przez GUS opublikował raport za IV kwartał 2016 roku (Informacja Ministra Zdrowia…, 2016), wynika, że liczba osób aktywnych zawodowo we wskazanym okresie wynosiła 17 282 tys. Natomiast grupa osób pasywnych zawodowo liczyła 13 414 tys. Liczby te, choć nieznacznie, ale wskazują jednak, że w Polsce rośnie liczba osób nieaktywnych zawodowo i tym samym spada grupa aktywnych. Jednocześnie trzeba jasno podkreślić, że wyniki z roku 2016 są najlepszymi od początku XXI wieku.

Złożoność polskiego rynku pracy oraz zmiany demograficzne zachodzące w polskim społeczeństwie sprawiają, że zarówno wzrosty jak i spadki liczby osób nieaktywnych zawodowo, dotyczą w dużej mierze ruchów w grupie seniorów. Z jednej strony bowiem wydłużająca się średnia życia prowadzi do dłuższego okresu przebywania na emeryturze, która z reguły jest czasem braku aktywności zawodowej. Jednak z drugiej strony niskie świadczenia emerytalne sporą grupę osób w wieku poprodukcyjnym wypychają z powrotem na rynek pracy w celu podreperowania swojego budżetu domowego.

Z przedstawianych przez GUS (Informacja Ministra Zdrowia…, 2016) danych można wywnioskować, ze w dłuższej perspektywie czasu liczba osób aktywnych zawodowo będzie stopniowo malała. Do roku 2025 na emeryturę będą przechodziły roczniki powojennego wyżu demograficznego. Jednocześnie spadać będzie liczba młodych osób, które byłyby gotowe podjąć zatrudnienie. Sytuacja taka powoduje, że po stronie instytucji państwa nie ma zbyt wiele możliwości, które mogłyby wspomóc rynek pracy (Furmańska-Maruszak, 2014). Głównym sposobem na poprawę perspektywicznie negatywnej sytuacji może być skuteczna aktywizacja osób do tej pozy zawodowo biernych.

Jednym z głównych zadań organów państwa staja się działania ukierunkowane na podniesienie aktywności zawodowej osób w przedziale wiekowym powyżej 60 roku życia. Pomimo stale rosnącego wskaźnika dotyczącego osób w tym wieku, które są aktywne zawodowo wartość ta jest wciąż poniżej unijnej średniej. Zgodnie bowiem z wytycznymi programu Europa 2020 procent osób w wieku 55-64 aktywnych zawodowo powinien wynosić co najmniej 50%. W Polsce wciąż jednak znajduje się on na poziomie niespełna 44% (Informacja Ministra Zdrowia…, 2016).

Sytuację na rynku pracy osób w przedziale wieku 60 i więcej lat dodatkowo opisuje wskaźnik bezrobocia w tej grupie wiekowej. Podobnie, jak w ogólnym ujęciu, tak i w tej skali bezrobocie rok do roku maleje, co pozwoliło w Polsce uzyskać wynik nawet nieco niższy niż średnia unijna. Jednocześnie wciąż jednak panuje powszechne przekonanie wśród pracodawców, że przyjmowanie do pracy osób, które ukończyły 50 rok życia nie jest do końca zasadne, co wynika z przekonania, że pracownicy w tym wieku:

często chorują,
nie posiadają aktualnych kwalifikacji,
osłabiają pozycję rynkową danego przedsiębiorstwa.

Sytuacja na polskim rynku pracy jest na tyle dynamiczna, że obecnie można zauważyć tendencję braku rąk do pracy. Taki stan wytwarza naturalną potrzebę poszukiwania pracowników pośród osób, które do tej pory pozostawały poza kręgiem zainteresowania pracodawców. Innymi słowy możliwa jest sytuacja, w której rynek w naturalny sposób będzie wchłaniał osoby, które ukończyły 60 rok życia i aktywizował je zawodowo.

Psychologia

Senior i Psychologia: Aktywność zawodowa osób starszych

Zmiany demograficzne zachodzące w polskim społeczeństwie nabierają coraz szybszego tempa. Wyraźna tendencja do wzrostu udziału osób starszych w ogólnej liczbie Polaków stawia szereg nowych wyzwań nie tylko przed organami państwa, ale także wobec szerokiego grona badaczy i uczonych. Jednym z ważniejszych aspektów dotyczącym starzejącego się społeczeństwa jest niewątpliwie problematyka aktywizacji zawodowej seniorów (Błaszczyk, 2016).

Spadek dzietności oraz stale wydłużająca się średnia wieku prowadzi do szeregu zmian na rynku pracy, który będąc w przypadku Polski ściśle powiązany ze świadczeniami emerytalnymi pozwala na długą aktywność zawodową osób w wieku przedemerytalnym, a także będących już na emeryturze. Jednocześnie nieubłagane prawa ekonomii powodują, że wzrastające wydatki socjalne stają się źródłem dodatkowego obciążania fiskalnego, które z kolei często jest negatywnym bodźcem do wspierania tworzenia nowych miejsc zatrudnienia. Zgodnie w twierdzeniem E. Kryńskiej (2012, s. 53) można przyjąć, iż: „proces starzenia się zasobów pracy wpływa na ograniczenie ich mobilności pracowniczej”.

Jednocześnie trzeba wyraźnie wskazać, że długa aktywność zawodowa skutecznie przyczynia się do ochrony seniorów przed zagrożeniami wynikającymi z procesów starzenia się. Zmieniający się model społeczny, w którym wielopokoleniowe gospodarstwa domowe ustąpiły miejsca żyjącym osobno rodzicom i dzieciom zakładającym swoje rodziny przyczynia się do pojawienia się zagrożenia marginalizacji osób nie prowadzących aktywnego życia zawodowego.

Polski rynek pracy z uwagi z wysoki stopień emigracji zarobkowej oraz stale spadający przyrost naturalny, prowadzi do spadku bezrobocia i coraz szerszego wciągania osób po 60 roku życia do aktywności zawodowej. Z prowadzonych przez Główny Urząd Statystyczny (Informacja Ministra Zdrowia…, 2016) badań jasno wynika, że stopa bezrobocia pośród osób wieku 55-64 lata stale spada. W roku 2003 ponad 11% osób w tej grupie wiekowej nie mogła znaleźć zatrudnienia, co przy unijnej średniej na poziomie 5,3% nie stawiało Polski w dobrym świetle. Jednak już 10 lat później bezrobocie pośród osób starszych wynosiło już zaledwie 7,7% i było niższe od unijnej średniej. Co ważne tendencja ta stale się utrzymuje.

Na drodze do szerszej aktywizacji zawodowej osób po 60 roku życia często stają wciąż jeszcze pokutujące stereotypy na temat osób dojrzałych. Częściowo jest to efektem procesów związanych z transformacją ustrojową, która przemodelowała rynek pracy wypychając z niego osoby i to już po 50 roku życia. Wyraźna zmiana nastąpiła jednak wraz z wstąpieniem Polski do Unii Europejskiej. Stereotypy dotyczące pracowników po 60 roku życia ustąpiły miejsca uznaniu doświadczenia i wiedzy osób dojrzałych.

Przyglądanie się zmianom demograficznym zachodzącym w naszym kraju jest wyjątkowo intrygujące. Wielopłaszczyznowość zachodzących procesów jest bowiem implikacją do działań, które zmieniają nie tylko codzienność samych seniorów, ale także wszystkich wokół.

Psychologia

Senior i Psychologia: Specyfika zachowań zdrowotnych podejmowanych w okresie późnej dorosłości

Szczegółowej oceny funkcjonowania seniorów w Polsce – w sensie stanu zdrowia oraz kondycji ﬁnansowej lub poziomu społecznego wykluczenia – dokonano w badaniach w programie PolSenior, jakie objęły 5695 seniorów (Mossakowska i wsp., 2012).

Z przeprowadzonych badań wynika, iż zachowania zdrowotne starszych osób pozostawiają dużo do życzenia. Połowa seniorów zadeklarowała, iż jest bierna ruchowo, zaś skłonność do podejmowania ﬁzycznej aktywności maleje z wiekiem (Rowiński, Dąbrowski, 2012.). Badani posiłki spożywali nieregularnie, a większość z nich nie jadła zalecanych 4-5 posiłków dziennie (Kołłajtis-Dołowy i wsp., 2012). W grupie tej powszechne występowało nadciśnienie tętnicze, ale wielu seniorów nie podejmowało w ogóle żadnych działań, aby z nim walczyć (Zdrojewski i wsp., 2012).

Jak wynika z badań (Informacja Ministra Zdrowia…, 2016) seniorzy mają świadomość konieczności dbania o swoje zdrowie. Ponad 90 % deklaruje, że chodzi do lekarza pierwszego kontaktu i tylko 10% badanych seniorów twierdzi, że w przeciągu ostatnich dwunastu miesięcy nie była ani razu u lekarza rodzinnego lub pierwszego kontaktu. Również ponad 70% populacji seniorów leczyło się w ciągu 1 roku u lekarzy specjalistów. Z kolei wraz z wiekiem zmniejsza się z liczna seniorów uczęszczających do lekarza stomatologa. Najczęściej z porad lekarskich korzystały jednostki w wieku 70-79 lat, częściej kobiety niż mężczyźni. Młodsi seniorzy częściej niż starsi szukają informacji w prasie, internecie oraz w telewizji. W przypadku wystąpienia dolegliwości ok. 95% seniorów idzie na konsultacje lekarskie (Informacja o sytuacji osób starszych w Polsce, 2016).

Określając nawyki żywieniowe, uzyskane dane wykazały, że większość czyli prawie 54% badanych próbuje stosować dietę, która sprzyja zachowaniu dobrego stanu zdrowia. Zauważyć należy, że wśród osób dorosłych to właśnie osoby między 60 a 79 rokiem życia najczęściej spożywają owoce i warzywa (Informacja Ministra Zdrowia…, 2016). Z danych wynika iż 42% osób stosowało prozdrowotną dietę ze wskazań lekarza, a 30% z powodu nadwagi, 11,5% w wyniku złego samopoczucia.

Wraz z wiekiem zmniejsza się aktywność fizyczna osób. Spadek ten jest wyraźnie zauważalny po 60 roku życia. Jak wynika z odpowiedzi większa część seniorów (66,3%) spędza czas wolny w sposób bierny, zaś mniejsza część (33,7%) badanych w sposób aktywny. Tylko 24% Seniorów uprawia sport, fitness lub inną formę rekreacji fizycznej. Seniorzy do głównych motywów nie podejmowania aktywności fizycznej zaliczyli obecność chorób —(48,1%), oraz brak sił — (40,4%) i brak chęci — (38,5%). Dużą rolę w nie uprawianiu rekreacji, według badanych ma też brak motywacji (30,8% ) oraz nazbyt podeszły wiek, co podaje ponad 21% osób badanych. Do pozytywnych tendencji można zaliczyć regularne poddawanie się badaniom kontrolnym (Muszalik oraz wsp., 2006). Na tą odpowiedź wskazało ¾ osób badanych. Do najczęściej wykonywanych badań należą badania krwi i badanie ciśnienia tętniczego. Seniorzy równie regularnie sprawdzają swój poziom cholesterolu i cukru co świadczy o ich wysokiej świadomości swojego zdrowia i zaangażowania w jego jakość.

Seniorzy są zbiorowością, która najczęściej kieruje się zaleceniami lekarza przy przyjmowanie leków, choć również przyjmują leki nieprzypisane przez specjalistę. Jednym ze znanych zjawisk w farmakoterapii seniorów jest równoczesne stosowanie u pacjenta znacznej liczby leków, a więc wspomniana już wielolekowość. Należy ją odróżnić od polipragmazji, która jest rozumiana jako pobieranie przez pacjenta co najmniej jednego leku, dla którego nie ma wskazań, czyli leczenia niewłaściwego (Wieczorowska-Tobis, Grześkowiak, 2008). Wielolekowość wiąże się z wielością chorób oraz objawów, które występują u osób starszych, zaś mylenie jej z polipragmazją wynika z częstego współistnienia tych dwóch zjawisk, gdyż wraz ze zwiększaniem ilości przyjmowanych leków narasta też ryzyko polipragmazji. Osoby w starszym wieku szczególnie często sięgają niewłaściwie po leki, o silnym potencjale uzależniającym. Należą do nich leki uspokajające oraz nasenne, szczególnie z grupy benzodiazepin.

Psychologia

Senior i Psychologia: Długość i jakość życia polskiego seniora

Zgodnie z metodologię zalecaną przez WHO przeciętna długość życia to średnia liczba lat, jaką w danych warunkach umieralności ma jeszcze do przeżycia osoba pochodząca z określonej zbiorowości (Holzer, 2003). Zazwyczaj jest ona obliczana oddzielnie dla wszystkich grup wiekowych, zarówno dla kobiet, mężczyzn jak i całej populacji.

Senior i Psychologia: Długość i jakość życia polskiego seniora

Zgodnie z danymi przedstawianymi przez Główny Urząd Statystyczny (Informacja Ministra Zdrowia…, 2016) długość życia mężczyzn w Polsce od 1991 roku wydłużyła się o blisko 8, a kobiet o niemal 7 lat. Oznacza to, że zgodnie z danymi GUS za rok 2016 średnia długość życia mężczyzn w Polsce wynosi blisko 74 lata w przypadku mężczyzn i prawie 82 lata dla kobiet. Głównym powodem dzięki któremu postępuje tak szybkie wydłużanie się życia Polaków to:

szybki postęp medycyny,
dynamiczny rozwój gospodarczy sprzyjający poprawie sytuacji materialnej,
zmiana stylu życia,
większa świadomość dotycząca zdrowego odżywiania i potrzeby kontroli stanu zdrowia,
wyższy stopień wykształcenia,
zmiana świadomości w zakresie potrzeb kulturalnych czy sportowych.

Z kolei jakość życia zgodnie z twierdzeniem A.Bańki mierzy się na podstawie czterech podstawowych czynników:

przeszłych doświadczeń,
aktualnych doświadczeń,
aspiracji,
opinii otoczenia (Bauman, 2012).

Wynika z tego, że odczuwanie jakości życia często jest wyjątkowo subiektywne i, jako takie, trudne do ogólnego zdefiniowania i dalszego badania. Niemniej jednak przyjmując kategorie ekonomiczne oraz społeczne możliwe jest określenie tego, jak badać poziom jakości życia. Według ekonomistów wpływ na ocenę jakości życia mają przede wszystkim poziom otrzymywanych oraz posiadanych usług, czy możliwych do osiągnięci dóbr, a także poczucie bezpieczeństwa wynikające ze stopnia zabezpieczenia socjalnego (Miłkowska , 2012).

Obecnie można przyjąć, że jednymi z podstawowych wyznaczników jakości życia będą:

bezpieczeństwo materialne,
bezpieczeństwo zdrowotne,
sytuacja rodzinna,
więzi społeczne.

Jakość życia, szczególnie w zakresie dotyczącym seniorów, to ogromnie ważny aspekt badań społecznych. Wynika to z faktu starzejących się społeczeństw europejskich, spośród których proces ten najszybciej zachodzi w naszym kraju. Mając na względzie szeroki zakres pojęcia jakości życia oraz zróżnicowane uwarunkowania wpływające na właściwe określenie stopnia tejże jakości konieczne staje się przyjęcie szeregu założeń początkowych, które pozwalają na skutecznie zbadania tego zagadnienia.

Jakość życia osób, które ukończyły 60 życia jest wyjątkowo podatna na szereg zmian, które często mają na nią negatywny wpływ. Przyjmując bowiem, że poczucie jakości życia jest uzależnione od czynników zewnętrznych – takich jak sytuacja zawodowa czy rodzinna, które z kolei wpływają na jej wewnętrzne składniki czyli emocjonalność, trzeba jasno wskazać, że okres starości jest czasem, w którym częstokrotnie traci się kontrolę zarówno nad otoczeniem, jak i swoim ciałem (Gil, Mollon, 2014).

To właśnie jesień życia jest tym momentem w życiu każdego człowieka, kiedy następuje przejście od aktywności zawodowej do emerytury, a najbliżsi bądź to wyprowadzają się z domu zakładając własne rodziny, bądź odchodzą na wieczność. Dodatkowo proces starzenia niejednokrotnie wiążę się z wieloma schorzeniami i dolegliwościami, które mogą nie tylko zakłócać spokój dnia codziennego, ale także mieć wpływ na poczucie bezpieczeństwa materialnego.

Wpływ na jakość życia polskich seniorów mają wciąż jeszcze czynniki, które nie występują w krajach Europy zachodniej. Zmiany społeczno ekonomiczne, które miały miejsce blisko 30 lat temu w środkowo wschodniej części naszego kontynentu wyraźnie odcisnęły się na poziomie zabezpieczenia socjalnego oraz sytuacji materialnej wielu osób, które przekroczyły 60 rok życia. Nie jest bowiem żadną tajemnicą, że w szerokim ujęciu wpływ na jakość życia seniorów będzie miał stopień rozwoju gospodarczego państwa. Co za tym idzie w Polsce, ale także w wielu innych krajach byłego bloku wschodniego sytuacja materialna osób po 60 roku życia będzie wciąż znacząco niższa od tej, jaką posiadają seniorzy choćby w Niemczech czy Wielkiej Brytanii.

Jakość życia seniorów w Polsce wciąż pozostawia wiele do życzenia. Blisko 90% seniorów utrzymuje się wyłącznie ze świadczeń emerytalnych, które pomimo stałego wzrostu, często nie stanowią kwoty wystarczającej do tego by w pełni zaspokoić podstawowe potrzeby. Z prowadzonych przez Miejskie Ośrodki Pomocy Społeczne badań terenowych wynika, że blisko 92% seniorów w Polsce ma problemy finansowe i źle ocenia swoją sytuację materialną (Informacja Ministra Zdrowia…, 2016).

Obok problemów związanych z zaopatrzeniem materialnym polscy seniorzy borykają się przede wszystkim z problemami związanymi z powolnymi zmianami społecznymi i wynikającym z tego nie zawsze pozytywnym nastawieniem do osób starszych. Izolacja społeczna i poczucie wykluczenia często są potęgowane przez brak wsparcia ze strony najbliższych. To właśnie utrata poczucia bliskości zarówno tej rodzinnej, jak i koleżeńskiej częstokrotnie stanowi główną przyczyną braku pozytywnej oceny jakości życia. Sytuacja taka jest dodatkowo potęgowana przez dojmujące poczucie postępującego braku samodzielności i konieczności liczenia na pomoc ze strony osób trzecich. Dodatkowo trzeba pamiętać, że zmiany społeczne prowadzą coraz częściej do sytuacji w których osoby w wieku senioralnym nie mieszkają ze swoimi dziećmi, które swoje rodziny założyły w odleglejszych miejscowościach.

Ocena jakości życia w dużej mierze zależy również od zmiennych psychologicznych takich jak czynniki osobowościowe. Szczególne znaczenia mają tutaj sposób radzenia sobie ze stresem oraz podejmowanie przez jednostkę prozdrowotnych aktywności (Finogenow, 2008). Poczucie własnej skuteczności, poczucie własnej wartości oraz poczucie optymizmu również pozytywnie wpływają na odczuwaną jakość życia. Z kolei spokój i równowagę, która poprawia jakość życia, daje umiejętność wybaczania (Mellibruda, 1995).

Psychologia

Senior i Psychologia: charakterystyka i specyfika zadań rozwojowych

Znaczenie i cele wieku dojrzałego są inne od celów wieku średniego. Według klasycznej teorii opublikowanej w 1948 roku przez R. J. Havighursta (1981) zadania rozwojowe mają podłoże biologiczne, psychologiczne oraz kulturowe i kształtują się w określonej fazie życia.

Za najważniejsze zadanie okresu późnej dorosłości uznał on przystosowanie się jednostki do obniżających się sił fizycznych oraz zdrowia, a co za tym idzie akceptacja pogarszającej się jakości życia, na które mają wpływ zwiększająca się ilość strat oraz ograniczeń.

Senior i Psychologia: charakterystyka i specyfika zadań rozwojowych okresu późnej dorosłości

Drugim zadaniem rozwojowym tego okresu jest, według Havighursta przystosowanie się do przejścia na emeryturę. Jest to szczególnie trudny okres dla osób aktywnych zawodowo; człowiek musi sobie odpowiedzieć na liczne pytania: co będzie dalej robił?, czy jest komukolwiek potrzebny?, co dalej?.

Okres ten może być jednym z najbardziej pozytywnych w życiu pod warunkiem, że osoba wykorzysta go do realizowania swoich pasji i marzeń.

Kolejne zadanie rozwojowe to konieczność przeżycia żałoby i przystosowanie się do śmierci współmałżonka oraz ułożenia sobie życia na nowo. Pomocą w tym okresie może być zbliżenie się i przynależność do osób w zbliżonym wieku i o podobnych upodobaniach.

Pozostałe zadania rozwojowe łączą się z przyjmowaniem i adoptowaniem swoich ról społecznych w sposób plastyczny.

Wśród najważniejszych ról w okresie późnej dorosłości Havighursta wymienia rolę małżonka, rodzica, babci-dziadka oraz członka wspólnoty religijnej.

Adaptacja do nowej sytuacji życiowej polega m.in. na godzeniu się z licznymi stratami oraz ich kumulacją. Straty dotykają przede wszystkim takich obszarów jak:

zdrowie, sprawność i atrakcyjność fizycznej
prestiż, pozycja zawodowej i materialna,
kontakty zawodowe i towarzyskie,
utrata więzi z bliskimi osobami oraz straty w obszarach perspektywy życiowe i tożsamości życiowej.

Z poczuciem straty często związane są negatywne emocje, które stanowią źródło kryzysu. Według teorii stresu starości – krytyczne wydarzenia życiowe związane z procesem starzenia działają jak stresowy, istotna staje się więc w tym kontekście adaptacja czyli dopasowanie się do nich.

Ważnym elementem w okresie późnej dorosłości staje się efektywne przystosowanie się do starości, które polega przede wszystkim na akceptacji przez jednostkę nieuchronności starzenia się i związanych z nią ograniczeń fizycznych oraz psychicznych, pogodzenie się z przemijaniem oraz akceptacja nieuchronności śmierci zarówno swojej jak i bliskich osób np. współmałżonka.

Adaptacja do starości może przyjmować różne formy i może być to np. podtrzymywanie przez osobą tych działań i funkcji, które słabną najlepiej – głównie poprzez ich stymulację i aktywność. Również podejmowanie działań kompensacyjnych oraz optymistyczne spojrzenie na życie stanowią czynniki poprawiające jakość okresu późnej dorosłości. Brak takiego przystosowania może prowadzić do apatii, samoizolacji oraz kształtowani się negatywnych emocji (Bromley, 1962; Straś-Romanowska, 2011).

Jednym z głównych zadań w okresie późnej dorosłości staje się przystosowanie jednostki do roli emeryta, które jednakże jest trudne do zdefiniowania ze względu na zróżnicowanie czynności podejmowane przez różne osoby na emeryturze.

W okresie tym pojawia się coraz większa zależność od dzieci, oraz rola babci i dziadka. Badania wykazują, że osoby starsze, które żyją w związkach są bardziej szczęśliwe i zadowolone z życia niż osoby samotne, ponadto kobiety lepie radzą sobie ze starością niż mężczyźni. Również relacje koleżeńskie i przyjaźnie nabierają dużego znaczenia w tym okresie i niejednokrotnie stają się ważniejsze nić relacje rodzinne (Straś-Romanowska, 2011).

Zmiana zadań rozwojowych pociąga za sobą zmianę priorytetów życiowych. Skala duchowo religijna nabiera szczególnego znaczenia (McGregor, Little, 1998). Następuje również reorientacja temporalna i zmiana nastawienia prospektywnego na retrospektywne lub prezentystyczne (Straś-Romanowska, 2011).

Według Eriksona (2004), każdy zdrowo rozwijający się człowiek przechodzi w trakcie swego rozwoju osiem stadiów w czasie których osiąga coraz wyższy poziom integracji. Stadia te trwają od okresu niemowlęctwa, poprzez dorosłość – aż do starości określonej przez Eriksona jako „integralność vs rozpacz”.

W każdej fazie jednostka napotyka różnego rodzaju wyzwanie, który musi rozwiązać. Starość, czyli ósme stadium to okres podsumowań życiowych i refleksji nad swoim dotychczasowym życiem. To okres zbierania owoców swojego życia. W sytuacji gdy wynik okaże się ujemny u osoby może pojawić się świadomość porażki i ogólne rozczarowanie własnym życiem. W sytuacji pozytywnego bilansu tworzy się poczucie zadowolenia oraz spełnienia.