Senior i Psychologia: Długość i jakość życia polskiego seniora

Zgodnie z metodologię zalecaną przez WHO przeciętna długość życia to średnia liczba lat, jaką w danych warunkach umieralności ma jeszcze do przeżycia osoba pochodząca z określonej zbiorowości (Holzer, 2003). Zazwyczaj jest ona obliczana oddzielnie dla wszystkich grup wiekowych, zarówno dla kobiet, mężczyzn jak i całej populacji.

Zgodnie z danymi przedstawianymi przez Główny Urząd Statystyczny (Informacja Ministra Zdrowia…, 2016) długość życia mężczyzn w Polsce od 1991 roku wydłużyła się o blisko 8, a kobiet o niemal 7 lat. Oznacza to, że zgodnie z danymi GUS za rok 2016 średnia długość życia mężczyzn w Polsce wynosi blisko 74 lata w przypadku mężczyzn i prawie 82 lata dla kobiet. Głównym powodem dzięki któremu postępuje tak szybkie wydłużanie się życia Polaków to:

• szybki postęp medycyny,
• dynamiczny rozwój gospodarczy sprzyjający poprawie sytuacji materialnej,
• zmiana stylu życia,
• większa świadomość dotycząca zdrowego odżywiania i potrzeby kontroli stanu zdrowia,
• wyższy stopień wykształcenia,
• zmiana świadomości w zakresie potrzeb kulturalnych czy sportowych.

Z kolei jakość życia zgodnie z twierdzeniem A.Bańki mierzy się na podstawie czterech podstawowych czynników:

• przeszłych doświadczeń,
• aktualnych doświadczeń,
• aspiracji,
• opinii otoczenia (Bauman, 2012).

Wynika z tego, że odczuwanie jakości życia często jest wyjątkowo subiektywne i, jako takie, trudne do ogólnego zdefiniowania i dalszego badania. Niemniej jednak przyjmując kategorie ekonomiczne oraz społeczne możliwe jest określenie tego, jak badać poziom jakości życia. Według ekonomistów wpływ na ocenę jakości życia mają przede wszystkim poziom otrzymywanych oraz posiadanych usług, czy możliwych do osiągnięci dóbr, a także poczucie bezpieczeństwa wynikające ze stopnia zabezpieczenia socjalnego (Miłkowska , 2012).

Obecnie można przyjąć, że jednymi z podstawowych wyznaczników jakości życia będą:

• bezpieczeństwo materialne,
• bezpieczeństwo zdrowotne,
• sytuacja rodzinna,
• więzi społeczne.

Jakość życia, szczególnie w zakresie dotyczącym seniorów, to ogromnie ważny aspekt badań społecznych. Wynika to z faktu starzejących się społeczeństw europejskich, spośród których proces ten najszybciej zachodzi w naszym kraju. Mając na względzie szeroki zakres pojęcia jakości życia oraz zróżnicowane uwarunkowania wpływające na właściwe określenie stopnia tejże jakości konieczne staje się przyjęcie szeregu założeń początkowych, które pozwalają na skutecznie zbadania tego zagadnienia.

Jakość życia osób, które ukończyły 60 życia jest wyjątkowo podatna na szereg zmian, które często mają na nią negatywny wpływ. Przyjmując bowiem, że poczucie jakości życia jest uzależnione od czynników zewnętrznych – takich jak sytuacja zawodowa czy rodzinna, które z kolei wpływają na jej wewnętrzne składniki czyli emocjonalność, trzeba jasno wskazać, że okres starości jest czasem, w którym częstokrotnie traci się kontrolę zarówno nad otoczeniem, jak i swoim ciałem (Gil, Mollon, 2014).

To właśnie jesień życia jest tym momentem w życiu każdego człowieka, kiedy następuje przejście od aktywności zawodowej do emerytury, a najbliżsi bądź to wyprowadzają się z domu zakładając własne rodziny, bądź odchodzą na wieczność. Dodatkowo proces starzenia niejednokrotnie wiążę się z wieloma schorzeniami i dolegliwościami, które mogą nie tylko zakłócać spokój dnia codziennego, ale także mieć wpływ na poczucie bezpieczeństwa materialnego.

Wpływ na jakość życia polskich seniorów mają wciąż jeszcze czynniki, które nie występują w krajach Europy zachodniej. Zmiany społeczno ekonomiczne, które miały miejsce blisko 30 lat temu w środkowo wschodniej części naszego kontynentu wyraźnie odcisnęły się na poziomie zabezpieczenia socjalnego oraz sytuacji materialnej wielu osób, które przekroczyły 60 rok życia. Nie jest bowiem żadną tajemnicą, że w szerokim ujęciu wpływ na jakość życia seniorów będzie miał stopień rozwoju gospodarczego państwa. Co za tym idzie w Polsce, ale także w wielu innych krajach byłego bloku wschodniego sytuacja materialna osób po 60 roku życia będzie wciąż znacząco niższa od tej, jaką posiadają seniorzy choćby w Niemczech czy Wielkiej Brytanii.

Jakość życia seniorów w Polsce wciąż pozostawia wiele do życzenia. Blisko 90% seniorów utrzymuje się wyłącznie ze świadczeń emerytalnych, które pomimo stałego wzrostu, często nie stanowią kwoty wystarczającej do tego by w pełni zaspokoić podstawowe potrzeby. Z prowadzonych przez Miejskie Ośrodki Pomocy Społeczne badań terenowych wynika, że blisko 92% seniorów w Polsce ma problemy finansowe i źle ocenia swoją sytuację materialną (Informacja Ministra Zdrowia…, 2016).

Obok problemów związanych z zaopatrzeniem materialnym polscy seniorzy borykają się przede wszystkim z problemami związanymi z powolnymi zmianami społecznymi i wynikającym z tego nie zawsze pozytywnym nastawieniem do osób starszych. Izolacja społeczna i poczucie wykluczenia często są potęgowane przez brak wsparcia ze strony najbliższych.  To właśnie utrata poczucia bliskości zarówno tej rodzinnej, jak i koleżeńskiej częstokrotnie stanowi główną przyczyną braku pozytywnej oceny jakości życia. Sytuacja taka jest dodatkowo potęgowana przez dojmujące poczucie postępującego braku samodzielności i konieczności liczenia na pomoc ze strony osób trzecich. Dodatkowo trzeba pamiętać, że zmiany społeczne prowadzą coraz częściej do sytuacji w których osoby w wieku senioralnym nie mieszkają ze swoimi dziećmi, które swoje rodziny założyły w odleglejszych miejscowościach.

Ocena jakości życia w dużej mierze zależy również od zmiennych psychologicznych takich jak czynniki osobowościowe. Szczególne znaczenia mają tutaj sposób radzenia sobie ze stresem oraz podejmowanie przez jednostkę prozdrowotnych aktywności (Finogenow, 2008). Poczucie własnej skuteczności, poczucie własnej wartości oraz poczucie optymizmu również pozytywnie wpływają na odczuwaną jakość życia. Z kolei spokój i równowagę, która poprawia jakość życia, daje umiejętność wybaczania (Mellibruda, 1995).