Senior i Psychologia: charakterystyka i specyfika zadań rozwojowych okresu późnej dorosłości

Znaczenie i cele wieku dojrzałego są inne od celów wieku średniego. Według klasycznej teorii opublikowanej w 1948 roku przez R. J. Havighursta (1981) zadania rozwojowe mają podłoże biologiczne, psychologiczne oraz kulturowe i kształtują się w określonej fazie życia.

Za najważniejsze zadanie okresu późnej dorosłości uznał on przystosowanie się jednostki do obniżających się sił fizycznych oraz zdrowia, a co za tym idzie akceptacja pogarszającej się jakości życia, na które mają wpływ zwiększająca się ilość strat oraz ograniczeń.

Drugim zadaniem rozwojowym tego okresu jest, według Havighursta przystosowanie się do przejścia na emeryturę. Jest to szczególnie trudny okres dla osób aktywnych zawodowo; człowiek musi sobie odpowiedzieć na liczne pytania: co będzie dalej robił?, czy jest komukolwiek potrzebny?, co dalej?.

Okres ten może być jednym z najbardziej pozytywnych w życiu pod warunkiem, że osoba wykorzysta go do realizowania swoich pasji i marzeń.

Kolejne zadanie rozwojowe to konieczność przeżycia żałoby i przystosowanie się do śmierci współmałżonka oraz ułożenia sobie życia na nowo. Pomocą w tym okresie może być zbliżenie się i przynależność do osób w zbliżonym wieku i o podobnych upodobaniach.

Pozostałe zadania rozwojowe łączą się z przyjmowaniem i adoptowaniem swoich ról społecznych w sposób plastyczny.

Wśród najważniejszych ról w okresie późnej dorosłości Havighursta wymienia rolę małżonka, rodzica, babci-dziadka oraz członka wspólnoty religijnej.

Adaptacja do nowej sytuacji życiowej polega m.in. na godzeniu się z licznymi stratami oraz ich kumulacją. Straty dotykają przede wszystkim takich obszarów jak:

  • zdrowie, sprawność i atrakcyjność fizycznej
  • prestiż, pozycja zawodowej i materialna,
  • kontakty zawodowe i towarzyskie,
  • utrata więzi z bliskimi osobami oraz straty w obszarach perspektywy życiowe i tożsamości życiowej.

Z poczuciem straty często związane są negatywne emocje, które stanowią źródło kryzysu. Według teorii stresu starości – krytyczne wydarzenia życiowe związane z procesem starzenia działają jak stresowy, istotna staje się więc w tym kontekście adaptacja czyli dopasowanie się do nich.

Ważnym elementem w okresie późnej dorosłości staje się efektywne przystosowanie się do starości, które polega przede wszystkim na akceptacji przez jednostkę nieuchronności starzenia się i związanych z nią ograniczeń fizycznych oraz psychicznych, pogodzenie się z przemijaniem oraz akceptacja nieuchronności śmierci zarówno swojej jak i bliskich osób np. współmałżonka.

Adaptacja do starości może przyjmować różne formy i może być to np. podtrzymywanie przez osobą tych działań i funkcji, które słabną najlepiej – głównie poprzez ich stymulację i aktywność. Również podejmowanie działań kompensacyjnych oraz optymistyczne spojrzenie na życie stanowią czynniki poprawiające jakość okresu późnej dorosłości. Brak takiego przystosowania może prowadzić do apatii, samoizolacji oraz kształtowani się negatywnych emocji (Bromley, 1962; Straś-Romanowska, 2011).

Jednym z głównych zadań w okresie późnej dorosłości staje się przystosowanie jednostki do roli emeryta, które jednakże jest trudne do zdefiniowania ze względu na zróżnicowanie czynności podejmowane przez różne osoby na emeryturze.

W okresie tym pojawia się coraz większa zależność od dzieci, oraz rola babci i dziadka. Badania wykazują, że osoby starsze, które żyją w związkach są bardziej szczęśliwe i zadowolone z życia niż osoby samotne, ponadto kobiety lepie radzą sobie ze starością niż mężczyźni. Również relacje koleżeńskie i przyjaźnie nabierają dużego znaczenia w tym okresie i niejednokrotnie stają się ważniejsze nić relacje rodzinne (Straś-Romanowska, 2011).

Zmiana zadań rozwojowych pociąga za sobą zmianę priorytetów życiowych. Skala duchowo religijna nabiera szczególnego znaczenia  (McGregor, Little, 1998). Następuje również reorientacja temporalna i zmiana nastawienia prospektywnego na retrospektywne lub prezentystyczne (Straś-Romanowska, 2011).

Według Eriksona (2004), każdy zdrowo rozwijający się człowiek przechodzi w trakcie swego rozwoju osiem stadiów w czasie których osiąga coraz wyższy poziom integracji. Stadia te trwają od okresu niemowlęctwa, poprzez dorosłość  – aż do starości określonej przez Eriksona jako „integralność vs rozpacz”.

W każdej fazie jednostka napotyka różnego rodzaju wyzwanie, który musi rozwiązać. Starość, czyli ósme stadium to okres podsumowań życiowych i refleksji nad swoim dotychczasowym życiem. To okres zbierania owoców swojego życia. W sytuacji gdy wynik okaże się ujemny u osoby może pojawić się świadomość porażki i ogólne rozczarowanie własnym życiem. W sytuacji pozytywnego bilansu tworzy się poczucie zadowolenia oraz spełnienia.